Szpik kostny – jak pracuje „fabryka” krwinek?
Ludzki organizm działa jak dobrze zaprojektowane miasto, w którym każdy element ma określoną, istotną funkcję. I tak, rolę ulic, za pomocą których odbywa się transport niezbędnych do życia produktów – pełnią żyły i tętnice. Układ kostny jest rusztowaniem dla całego ciała, ale jednocześnie konstrukcją ochronną dla narządów wewnętrznych. Poszczególne komórki to mieszkańcy – muszą być silne i zdrowe, żeby móc stale rozbudowywać i odnawiać swoje „miasto”. Tak właśnie działa zdrowy organizm.
A co się dzieje, gdy pojawia się nowotwór krwi? Jaką rolę wówczas pełni szpik?
Szpik kostny jest „fabryką” krwinek – komórek, które są obecne we krwi. Każda z nich pełni określoną funkcję, ale wszystkie mają wspólny cel: ochronę organizmu przed chorobami.
Szpik kostny jest „fabryką” krwinek. Jak w każdej fabryce, funkcjonuje wiele linii produkcyjnych, mających za zadanie wytwarzanie poszczególne rodzajów krwinek – komórek, które pełnią różne funkcje, umożliwiające prawidłowe funkcjonowanie organizmu. Wspólnym substratem są komórki macierzyste – dają one początek wszystkim liniom – tłumaczy prof. dr hab. n. med. Sebastian Giebel, Kierownik Kliniki Transplantacji Szpiku i Onkohematologii w Gliwicach.
- Erytrocyty (krwinki czerwone) – są jednym z głównych elementów morfotycznych krwi. Powstają w szpiku kostnym czerwonym i pełnią w organizmie człowieka rolę „kurierów” – transportują cząsteczki tlenu z naszych płuc do wszystkich tkanek i narządów. Dzięki ich pracy w organizmie wytwarzana jest energia, niezbędna do procesów życiowych. Gdy mamy ich za mało, może pojawić się niedokrwistość – potocznie zwana anemią.
- Trombocyty (płytki krwi) – to natomiast w naszym organizmie „hydraulicy” – gdy dojdzie do urazu, skaleczymy się lub uszkodzeniu ulegną naczynia krwionośne, trombocyty gromadzą się, żeby stworzyć tzw. czop, który hamuje krwawienie. To naturalny plaster opatrunkowy, tworzony przez nasz organizm.
- Leukocyty (białe krwinki) – odpowiadają w naszym organizmie za odporność i pełnią funkcję „armii”, która broni nas przez atakiem „wrogów zewnętrznych”: wirusów, bakterii, grzybów oraz pasożytów, ale również przed atakiem „wrogów wewnętrznych”, jakimi są np. komórki nowotworowe. Ze względu na różnorodne zagrożenia, białe krwinki mają kilka rodzajów „żołnierzy”, którzy dzięki zróżnicowanym funkcjom i wyposażeniu w odpowiednią broń – są w stanie zwalczyć zagrożenie. W skład leukocytów wchodzą granulocyty (neutrofile, eozynofile, bazofile) oraz agranulocyty (limfocyty, monocyty). Funkcjonowanie tych poszczególnych elementów sprawdza się za pomocą prostego badania – morfologii krwi, na podstawie której można ocenić, czy w organizmie zachodzą niepokojące zmiany chorobowe.
Gdy szpik „nie działa”
Każdego dnia w naszych organizmach powstają komórki nowotworowe, które dzięki prawidłowemu funkcjonowaniu systemu immunologicznego – i wykorzystywaniu przez niego naturalnych mechanizmów obronnych – zostają zniszczone. Jednak czasami także komórki szpiku, które dają początek układowi odpornościowemu, mogą ulegać mutacjom, i w zależności od rodzaju nieprawidłowości – prowadzić do wystąpienia różnego rodzaju białaczek.
Jeśli złośliwe mutacje dotyczą dojrzałych form limfocytów – rozwijają się chłoniaki. Choroby te mają różną dynamikę. Niektóre w ciągu kilku miesięcy mogą doprowadzić do śmierci, z innymi można żyć przez długie lata, nie odczuwając żadnych dolegliwości. Adekwatnie do tego stosuje się różne rodzaje leczenia – od intensywnej chemioterapii i transplantacji komórek krwiotwórczych, po postępowanie zachowawcze tj. obserwację i włączanie leczenia dopiero wtedy, gdy choroba zaczyna dawać objawy – wyjaśnia prof. Sebastian Giebel.
W zabiegach transplantacji szpiku chodzi o przeszczepienie komórek macierzystych, bo z nich organizm może wyprodukować wszystkie rodzaje krwinek. Odbywa się to stopniowo. Komórki, dzieląc się, stają się coraz bardziej dojrzałe. Nabierają cech, na podstawie których można je rozróżnić i w końcu stają się na tyle dorosłe, że mogą opuścić szpik, przeniknąć do krwi i pełnić swoje funkcje. Dojrzewanie wszystkich krwinek odbywa się w szpiku – dodaje prof. Sebastian Giebel.
Dla Pacjentów potrzebujących przeszczepienia szpiku poszukuje się zgodnego Dawcy. Jeśli nie znajdzie się go w rodzinie, wówczas pomocy szuka się u niespokrewnionych potencjalnych Dawców szpiku, zarejestrowanych w bazie. Potencjalnym Dawcą szpiku może zostać każdy, kto chce pomóc, jest ogólnie zdrową osobą pomiędzy 18. a 55. rokiem życia, i waży nie mniej niż 50 kg – ale też nie zmaga się z otyłością. Żeby dołączyć do bazy Dawców Fundacji DKMS, wystarczy wejść na stronę https://www.dkms.pl/pl/zostan-dawca i zamówić darmowy pakiet do samodzielnego pobrania wymazu, z wewnętrznej strony policzka. Te kilka minut może uratować komuś życie.
Więcej informacji o Fundacji DKMS: www.dkms.pl
***
Misją Fundacji DKMS jest znalezienie Dawcy dla każdego Pacjenta na świecie potrzebującego przeszczepienia komórek macierzystych. Fundacja działa w Polsce od 2008 roku jako Ośrodek Dawców Szpiku w oparciu o decyzję Ministra Zdrowia oraz niezależna organizacja pożytku publicznego wpisana do KRS 0000318602. To największy Ośrodek Dawców Szpiku w Polsce, w którym zarejestrowały się 1 734 723 osoby (sierpień 2020), spośród których 8 223 osoby (sierpień 2020) oddały swoje krwiotwórcze komórki macierzyste lub szpik Pacjentom zarówno w Polsce, jak i na świecie, dając im tym samym drugą szansę na życie. Aby zostać potencjalnym Dawcą, wystarczy przyjść na organizowany przez Fundację Dzień Dawcy szpiku lub wejść na stronę www.dkms.pl i zamówić pakiet rejestracyjny do domu.
